Historia

Towarzystwo Lekarskie w Tarnowie ma już 145 lat

Antoni SYDOR

Rok 2015 jest rokiem jubileuszowym w działalności Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie, które obchodzi 145-lecia istnienia. Stowarzyszenie lekarzy tarnowskich ma swoją bogatą, wieloletnią historię i pełni ważną rolę w regionie oraz w edukacji i rozwoju naukowym swoich członków. Warto przypomnieć, że Kółko Lekarskie w Tarnowie, będące zalążkiem późniejszego Towarzystwa Lekarskiego zostało powołane do życia 20 stycznia 1870 roku przez dr. Józefa Cyryla Starkla. Towarzystwo nasze, będące spadkobiercą i kontynuatorem jego wspaniałej historii, może się poszczycić również wieloma osiągnięciami.

Historia Towarzystwa oraz ważniejsze dotychczasowe wydarzenia opisane zostały w poprzednich publikacjach [1-6]. W ciągu ostatnich, prawie 25 lat towarzystwo tarnowskie, kierowane nieprzerwanie przez dr. Antoniego Sydora działało bardzo aktywnie. Oddział Regionalny, w skład, którego wchodzą obecnie cztery Koła: w Brzesku z prezesem dr. Krzysztofem Rembiaszem, Dąbrowie Tarnowskiej z prezesem dr. Andrzejem Radziszewskim, Dębicy z prezesem dr. Leszkiem Ciepielą i Tarnowie, liczy ogółem 875 członków, w tym najwięcej – 581 lekarzy z Tarnowa. Od roku 1991 zorganizowano ogółem 1040 zebrań, sympozjów i konferencji naukowo-szkoleniowych, podczas których wygłoszono 2143 referaty. Wśród wykładowców było wielu znakomitych specjalistów z różnych dziedzin medycyny, ale na podkreślenie zasługuje fakt, że również spośród członków towarzystwa wielu lekarzy zaprezentowało doskonale przygotowane referaty oraz przedstawiło wyniki badań i własne doświadczenia.

Zarząd Oddziału zorganizował jubileuszowe spotkania z okazji 40 i 50-lecia Polskiego Towarzystwa Lekarskiego (licząc od jego reaktywacji w 1952 roku), oraz jubileusze 125, 130, 135, 140 lecia i, w tym roku – 145 lecia działalności, związane z powstaniem w 1870 roku Kółka Lekarskiego. Z okazji każdego jubileuszu wydawane były specjalne numery „Przeglądu Lekarskiego” z pracami tarnowskich lekarzy. W redakcji i opublikowaniu tych prac szczególną pomoc okazał prof. dr hab. med. Władysław Sułowicz. Wraz z jubileuszami w Tarnowie odbyły się również dwa posiedzenia plenarne Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Wśród ważniejszych osiągnięć należy wymienić wydanie dwóch publikacji: „125 lat Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie” autorstwa dr. Henryka Maniaka oraz monografię „140 lat Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie 1870-2010”, której autorem jest znany historyk tarnowski Antoni Sypek [1,6]. Wyjątkowym osiągnięciem dr. Sydora i Zarządu była współorganizacja siedmiu Krajowych Kongresów Ekologicznych „EKO-MED”, które odbywały się w Tarnowie w latach 1996–2004. Zgromadziły one wielu znakomitych specjalistów z różnych uczelni w Polsce jak również z zagranicy, którzy dzielili się swoimi badaniami i doświadczeniami obejmującymi problemy wpływu środowiska przyrodniczego na zdrowie człowieka. Podczas tych kongresów przedstawiono ponad 500 prac naukowych, spośród których najlepsze zostały opublikowane w kilku numerach „Przeglądu Lekarskiego” oraz w wydawanym w języku angielskim „Polish Journal of Enviromental Studies”. Ważnym elementem działalności towarzystwa była współpraca z tarnowskimi biskupami: śp. bp Józefem Życińskim, który podczas konferencji wygłaszał referaty dotyczące problemów etyczno-moralnych w medycynie a szczególnie w transplantacji narządów oraz z bp Wiktorem Skorcem, który wygłosił referat podczas V Kongresu EKO-MED. Spotkania z etyką lekarską i bioetyką prowadził również śp. dr Stanisław Jakus. W maju 1996 roku dr Sydor uczestniczył w Jubileuszowym Zjeździe z okazji 50-lecia Związku Lekarzy Polskich w Chicago. W styczniu 2002 roku członkowie PTL w Tarnowie poparli „List otwarty” Towarzystw Lekarskich Krakowskiego i Warszawskiego w sprawie etosu lekarza oraz ochrony życia ludzkiego jako najwyższej wartości. Od 2002 roku wprowadzono certyfikaty uczestnictwa w spotkaniach naukowo-szkoleniowych i przydzielano punkty edukacyjne. Ważną inicjatywą dr. Andrzeja Gontaszewskiego, podjętą i zrealizowaną przez Zarząd, było odnowienie pomnika nagrobnego dr. Józefa Cyryla Starkla na Starym Cmentarzu w Tarnowie. Po renowacji, pomnik jest przedmiotem stałej troski Zarządu. Członkowie tarnowskiego towarzystwa czynnie uczestniczyli w pracach związanych z wydaniem „Encyklopedii Tarnowa”, która ukazała się w 2010 roku z okazji 680-lecia miasta. Lekarze Andrzej Gontaszewski, ś.p. Stefan Słowiński i Antoni Sydor opracowali hasła i byli redaktorami działu Encyklopedii „Służba zdrowia i pomoc społeczna”. W roku 2011 dr Antoni Sydor zainicjował włączenie się tarnowskiej służby zdrowia na rzecz wsparcia budowy pierwszego w Tarnowie hospicjum stacjonarnego „Via spei”. Zarząd Oddziału podjął więc współpracę z Okręgową Izbą Lekarską, Okręgową Izbą Pielęgniarek i Położnych oraz Fundacją Kromka Chleba, która realizuje budowę hospicjum. Celem tej współpracy była organizacja koncertu charytatywnego na rzecz hospicjum. Pierwszy taki koncert, który nazwano „Koncertem Nadziei” odbył się 11 grudnia 2011 roku w Teatrze im. Ludwika Solskiego. Był on wyjątkowym wydarzeniem w Tarnowie i spotkał się z ogromnym zainteresowaniem i uznaniem licznie zebranej publiczności. W koncercie uczestniczyło 47 wykonawców: pielęgniarek, fizjoterapeutów, pracowników laboratoriów oraz 22 lekarzy, którzy prezentowali swoje umiejętności muzyczne, wokalne, malarskie, poetyckie i fotograficzne. Wszystkie występy stały na bardzo wysokim poziomie artystycznym i koncert powtórzono jeszcze dwukrotnie w czerwcu i grudniu 2012 roku. W 3-cim koncercie uczestniczyli również tarnowscy prawnicy, których zaproszono do współudziału. Zebraną podczas 3 koncertów sumę pieniędzy w kwocie ponad 60 tysięcy złotych przekazano na budowę hospicjum. W okresie minionej, prawie 25-letniej działalności szczególnie długi staż w Zarządzie, jak również znaczący wkład pracy mieli następujący lekarze: ś.p. Stefan Słowiński, Mieczysław Nowakowski, Andrzej Gontaszewski, ś.p. Czesław Legieć, Henryk Maniak, Stanisław Łata, Ewa Krupa, Stanisław Bem, Stanisław Jakus, Ireneusz Kotela, Paulin Moszczyński, Stefania Banach, Andrzej Ruda, Marek Skura, Andrzej Radziszewski, Wiesław Dobroś, Joanna Podhajny, Leszek Legutko, Alina Bałut, Andrzej Cyrkowicz, Bogdan Józefowicz, Kazimierz Bujak, Lesław Ciepiela, Zbigniew Kochanowski, Wiesław Olechowski, Bogusław Plezia, Halina Prokesz, Krzysztof Rembiasz, Stanisława Zabawa-Hołyś, Patrycja Kosińska. Wielu z nich otrzymało odznaczenia Polskiego Towarzystwa Lekarskiego „Zasłużonemu – Polskie Towarzystwo Lekarskie” i „Bene Meritum”. „Medal Gloria Medicinae” najwyższe odznaczenie PTL otrzymali: prof. Paulin Moszczyński (1992), ś.p. dr med. Henryk Maniak (1995), śp. dr med. Stefan Słowiński (2002), dr med. Antoni Sydor (2006) i dr Andrzej Gontaszewski (2014). Odznaczeniem „Medicus Nobilis” wyróżniony został dr Mieczysław Nowakowski (2015). Owocna działalność Zarządu PTL nie byłaby możliwa bez pełnej zaangażowania i poświęcenia pracy kierującej biurem Pani Mari Panek.

Na szczególne uznanie zasługuje działalność Kół PTL w Dąbrowie Tarnowskiej i Dębicy. Koło w Dąbrowie Tarnowskiej, kierowane od 2004 – 2015 roku przez dr. Andrzeja Radziszewskiego współpracowało przez wiele lat z wydawnictwem „Medycyna Praktyczna” w ramach ogólnopolskiego programu Towarzystwa Irenistów Polskich „Ciągłe doskonalenie lekarzy w chorobach wewnętrznych”. Dzięki temu zorganizowano wiele spotkań w formie warsztatów. Doceniając tą działalność Zarząd Główny Towarzystwa Internistów Polskich przyznał Kołu nagrodę „Za szczególny wkład w organizację doskonalenia zawodowego w chorobach wewnętrznych w 2008 roku”. W 2014 i 2015 roku Koło w Dąbrowie Tarnowskiej zorganizowało „Dąbrowskie Spotkania Kliniczne” pod patronatem i z udziałem wywodzącego się z Powiśla Dąbrowskiego, JE. Ks. Arcybiskupa Zygmunta Zimowskiego – Przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Służby Zdrowia i Duszpasterstwa Chorych. W tych spotkaniach uczestniczył również Władysław Kosiniak-Kamysz – minister Pracy i Polityki Społecznej. Podczas tych konferencji referaty wygłosiło wielu wybitnych profesorów.

Znaczące osiągnięcia ma również Koło PTL w Dębicy, kierowane obecnie przez dr med. Lesława Ciepielę. Wizytówką tego Koła jest organizacja „Mistrzostw Polski Lekarzy w Pływaniu” oraz towarzyszące im konferencje nt. „Postępy w medycynie sportowej”, które odbywają się rokrocznie od 2005 roku. Tematyka tych konferencji jest różnorodna, zawsze jednak dotyczy aktualnych problemów medycznych związanych z uprawianiem sportu. Tematami konferencji były np. „Śmierć na stadionie” czy „Bezpieczeństwo w sporcie”. W roku 2014 minęła 60 rocznica działalności Koła w Dębicy.

Działalność tarnowskiego Oddziału PTL jak i Kół nie byłaby możliwa bez wsparcia sponsorów i partnerów. Wśród nich jest wiele firm i zakładów działających na terenie powiatów tarnowskiego, dąbrowskiego, brzeskiego i dębickiego oraz firm farmaceutycznych, którym należą się specjalne podziękowania.

---

 

Doktor Józef Cyryl Starkel (1807-1875) – założyciel „Kółka Lekarskiego” – pierwszego naukowego stowarzyszenia lekarzy w Tarnowie (1870)

Andrzej GONTASZEWSKI

20 stycznia 2015 roku minęło 145 lat od założenia pierwszego naukowego stowarzyszenia lekarzy w Tarnowie, pod nazwą „Kółko Lekarskie”, którego współczesnym kontynuatorem jest Oddział Tarnowski Polskiego Towarzystwa Lekarskiego.

Założycielem, organizatorem i pierwszym prezesem Kółka Lekarskiego był dr Józef Cyryl Starkel, który jest niewątpliwie jedną z najpiękniejszych postaci w dziejach lekarskich Tarnowa. Szlachetny człowiek, gorący patriota, znakomity lekarz społecznik, erudyta, posiadający wszechstronne wykształcenie i pasję naukowca. Był poliglotą i dzięki biegłej znajomości języków obcych miał łatwość nawiązywania kontaktów i czerpania z całego świata najnowszych zdobyczy wiedzy lekarskiej, które niezmordowanie popularyzował i wprowadzał w życie w ojczyźnie.

O Doktorze Józefie Starklu sporo już napisano (Teodor Cienciała: „Dzieje lekarskie Tarnowa”, Henryk Maniak: „Dzieje lecznictwa w Tarnowie”, „125 lat Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie” i inne opracowania). Sporo też powiedziano na temat Doktora Józefa Starkla w różnych referatach okolicznościowych wygłoszonych z okazji obchodzonych uroczystości jubileuszowych Towarzystwa Lekarskiego i dlatego w niniejszym artykule pragnę wspomnieć tylko w skrócie o jego najważniejszych dokonaniach.

Aby w sposób właściwy ocenić znaczenie dokonań Doktora Józefa Starkla trzeba na nie popatrzeć w kontekście historii czasów w których żył, oraz tych poprzedzających jego żywot.

Wiek XVIII upłynął w Polsce, niestety, pod znakiem systematycznego rozkładu porządku państwowego i anarchii, co w efekcie doprowadziło do rozbiorów. Polska wciąż tkwiła w średniowiecznym zacofaniu pod względem oświaty, stanu sanitarnego i opieki zdrowotnej. Lekarzy było niewielu i działali oni wyłącznie na dworach magnackich, jako medycy nadworni. Zdrowie miast, miasteczek i wsi pozostawało w rękach różnych łazików i oszustów, poszukujących łatwego grosza. Nie mieli oni żadnego przygotowania w sztuce leczenia, chociaż podawali się za znawców. Byli to balwierze, cyrulicy, łaziebnicy i przeróżni szarlatani. Taki stan rzeczy, wespół z fatalnymi warunkami sanitarnymi miast, powodował to, że przepływające fale epidemii, szczególnie ospy i cholery, pochłaniały wielką liczbę ofiar. Te plagi sprawiły, że Tarnów, który w okresie średniowiecza był miastem zamożnym i kwitnącym, uległ wielkiemu wyludnieniu tak, iż na początku XVIII wieku liczył tylko 600 mieszkańców.

W tym samym czasie w krajach Europy Zachodniej dokonywał się znakomity postęp w dziedzinie warunków sanitarnych i leczenia. Głównym ośrodkiem postępowej myśli w tym zakresie stał się Wiedeń. Dokonało się to za sprawą holenderskiego lekarza i uczonego – van Swietena z Lejdy, który przeniósł się na stałe do Wiednia, sprowadził tu kilku wybitnych profesorów, głównie z Holandii i Anglii, i utworzył nowoczesny wydział medycyny, który słusznie nazwano „krynicą wiedzy lekarskiej”. Dzięki poparciu tych nowatorskich inicjatyw przez cesarzową Marię Teresę, van Swieten miał pełne możliwości wprowadzania reform zdrowotnych w państwie. Opracował on program publicznej ochrony zdrowia, który został wprowadzony przez rząd austriacki dekretem z dnia 2 stycznia 1770 roku jako „norma sanitarna” obowiązująca w całym cesarstwie. Dlatego, z chwilą kiedy Galicja znalazła się w granicach zaboru austriackiego, nastąpiła tam radykalna poprawa warunków sanitarno-porządkowych. Brzmi to paradoksalnie, ale taka jest prawda historyczna.

Okupacyjny rząd austriacki konsekwentnie i bezwzględnie wprowadzał rygory sanitarne na terenie Galicji, w obawie przed rozprzestrzenianiem się epidemii. Nie czynił tego oczywiście w trosce o dobro ludności polskiej, tylko w trosce o dobro cesarstwa austriackiego, do którego Galicja została włączona.

W 1772 roku, na polecenie rządu austriackiego został utworzony we Lwowie urząd protomedyka, czyli lekarza naczelnego Galicji. Został nim mianowany i przysłany z Wiednia Polak – dr Jędrzej Krupiński.

Ten pierwszy w historii protomedyk Galicji – dr Jędrzej Krupiński w 1773 roku ogłosił patent sanitarny, zatwierdzony przez c.k. namiestnika w Wiedniu. Patent zmierzał do naprawy warunków sanitarnych w kraju i ustanawiał fizykat, czyli urząd lekarza miejskiego. Ustalał też obowiązek weryfikacji lekarzy praktykujących w Galicji, wprowadzał kursy i egzaminy uprawniające do wykonywania praktyk dla cyrulików i położnych, zasady prowadzenia aptek i weryfikację aptekarzy, a także dopuszczalność trzymania lekarzy nadwornych przy dworach.

Zatwierdzenie patentu Krupińskiego było wydarzeniem zwrotnym, ponieważ spawy zdrowia ludzi powierzało się wyłącznie lekarzom oraz osobom przeszkolonym i uprawnionym do zajmowania się zdrowiem ludzi i zwierząt.

Do pierwszego rozbioru Polski w Tarnowie nie było ani jednego lekarza. Pierwszym lekarzem był medyk nadworny księcia Hieronima Sanguszki – Eustachy Khittel, który został mianowany dekretem z dnia 14 września 1776 roku, pierwszym fizykiem powiatowym Tarnowa.

W XIX wieku miasto Tarnów zaczęło się dynamicznie rozwijać, a liczba ludności wzrastać (na początku wieku wynosiła ok. 10 000, a z końcem ok. 20 000 mieszkańców), pomimo nadal przewalających się epidemii cholery i ospy. Jeden fizyk powiatowy nie był już w stanie podołać wszystkim problemom miasta i powiatu, i w związku z tym w 1841 roku, obok urzędu fizyka powiatowego, którym był wówczas dr Edward Kellerman, utworzono urząd fizyka miejskiego, którym został dr Józef Cyryl Starkel.

Dr Józef Cyryl Starkel urodził się 10 marca 1807 roku w Gorlicach. Jego ojciec, Franciszek Starkel, był tam nadwornym lekarzem hrabiego Stadnickiego. Matka, Teresa, pochodziła ze staroszlacheckiej rodziny czeskiej.

Od wczesnej młodości Józef wykazywał szerokie zainteresowania naukami przyrodniczymi i posiadał wybitne zdolności do języków obcych. W 1824 roku rozpoczął studia lekarskie w Wiedniu, które ukończył w 1829 roku. Równocześnie studiował języki obce: francuski, angielski i włoski. Znajomość języków niemieckiego i czeskiego opanował jeszcze wcześniej, przed studiami. Ukończył ponadto dwuletni kurs racjonalnej agronomii, prowadzony przez sławnego botanika, prof. Kettnera. Na dalsze studia udał się do Padwy i tam, w 1831 roku uzyskał tytuł doktora medycyny i chirurgii oraz magistra położnictwa.
Po powrocie do kraju złożył egzamin fizykacki w Collegium Medium we Lwowie i został powołany na stanowisko lekarza powiatowego w Mościskach. W 1835 roku objął posadę nadwornego lekarza księcia Henryka Lubomirskiego w Przeworsku. Była to dobrze płatna posada i zapewniająca dostatnie warunki materialne, ale nie sprawiała mu satysfakcji zawodowej.

W 1842 roku objął stanowisko fizyka miejskiego w Tarnowie. Działalność Doktora Józefa Starkla w Tarnowie w latach 1842-1847 oraz 1855-1875 była niezwykle aktywna i twórcza. Okazał się on bardzo zdolnym i energicznym organizatorem ochrony zdrowia, podejmując na szeroką skalę działania przeciwepidemiczne i oświatowe. Nieustannie przyswajał najnowsze zdobycze wiedzy medycznej i przyrodniczej z całego świata i wykorzystywał je w praktyce.

Jako jeden z pierwszych lekarzy w kraju stosował na szeroką skalę szczepienia profilaktyczne krowianką przeciw ospie. Dzięki tym działaniom profilaktycznym doktora Starkla, rozmiary epidemii ospy, tyfusu i cholery znacznie zmalały.

Wielką uwagę poświęcił ludziom biednym i poszkodowanym przez los. Opiekował się dziećmi i młodzieżą szkolną. Był kuratorem bursy św. Kazimierza dla biednych uczniów. Przyczynił się też do założenia pierwszej w Tarnowie szkoły żeńskiej, szkoły więziennej oraz przedszkola, zwanego ogródkiem freblowskim. Z jego inicjatywy powstała też ochronka dla bezdomnych dzieci i sierot.

W 1846 roku Tarnów stał się miastem do którego zwożono masę ofiar rzezi galicyjskiej (rabacji chłopskiej). Było wielu bestialsko zabitych, ale również mnóstwo rannych, wymagających pomocy lekarskiej i schronienia. Dr Starkel ofiarnie ich leczył, a także ukrywał, czym bardzo naraził się władzom austriackim, za co karnie został wydalony z Tarnowa do Rzeszowa, w 1847 roku.

W Rzeszowie pozostawał przez 8 lat, pracując jako epidemiolog. Działał tu równie aktywnie jak w Tarnowie. Kiedy nastąpiła kolejna fala epidemii cholery i duru doprowadził do szybkiego jej opanowania, wykorzystując swoje dotychczasowe doświadczenia. Tym razem został doceniony i za zasługi na tym polu otrzymał od cesarza Ferdynanda I list pochwalny i osobiste wyrazy uznania, a także wysoką nagrodę pieniężną.

Po ośmiu latach zesłania do Rzeszowa, w 1855 roku władze wydały zezwolenie doktorowi Starklowi na powrót do Tarnowa i ponowne objęcie stanowiska fizyka miejskiego. W ten sposób rozpoczął się drugi etap jego bardzo owocnej działalności w Tarnowie, trwający 20 lat (1855-1875) – do końca jego życia.
Po powrocie do Tarnowa podjął ponownie trud kontynuowania swojego nowatorskiego programu oświatowo-sanitarnego oraz aktywnej działalności naukowej i społecznej.

W 1863 roku powtórnie dał dowód swojego patriotyzmu i bezgranicznego poświęcenia się sprawie niesienia pomocy potrzebującym – tym razem rannym powstańcom Powstania Styczniowego, którzy masowo docierali do Tarnowa, uchodząc zza Wisły przed okrucieństwami rosyjskiego zaborcy. Dzięki wydajnej pomocy księcia Władysława Sanguszki, zorganizował dodatkowy oddział szpitalny dla rannych powstańców w pomieszczeniach pałacowych w Tarnowie-Gumniskach.

Dr Józef Cyryl Starkel był człowiekiem wybitnym. Dzięki zdolnościom, starannemu wykształceniu, biegłej znajomości języków obcych i wielkiej aktywności, stał się lekarzem i uczonym wysokiej klasy, dobrze znanym nie tylko w kraju, ale i ówczesnej Europie, poprzez liczne publikacje i kontakty osobiste. Był bowiem członkiem i korespondentem wielu towarzystw naukowych i zagranicznych: Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego, Towarzystwa Zoologicznego i Botanicznego w Wiedniu, Towarzystwa Lekarzy Czeskich w Pradze, Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego oraz Towarzystwa Pedagogicznego.

Wielką zasługą Doktora Starkla było również to, że w środowisku lekarzy tarnowskich wytworzył atmosferę twórczej pracy naukowej, podejmując osobiście i inicjując szereg cennych prac naukowych i publikacji.

W swoich licznych wystąpieniach na łamach Przeglądu Lekarskiego (z tym pismem związał się od początku jego istnienia) dał się poznać jako gorący patriota i rzecznik czerpania wiedzy z całego świata dla dobra własnego kraju. W jednym z pierwszych numerów przeglądu Lekarskiego tak pisał:
„Przebudzając się z długiego, nie całkiem własną winą sprowadzonego letargu, nie można po nas wymagać, ażebyśmy od razu o własnych siłach stanęli tam, dokąd nas inne, niczym nie pętane narody wyprzedziły. Lecz ciężkim byłoby grzechem gdybyśmy dopóki nam ojczysta niwa bujniej nie zakwitnie, pogardzić mieli plonami, w czasie naszego odrętwienia na obcych niwach zbieranemi, byleśmy je tylko do naszej ziemi i jej potrzeb dobrze dostosować umieli… Nie wahajmy się tedy zbierać skwapliwie, gdziekolwiek co dobrego nadybiemy, nie pytając czy ono nad Wisłą, czy Dunajem, Sekwaną lub Tamizą, lub też na zaatlantyckich brzegach zaszło, a baczmy tylko, ażeby się na naszej ziemi dobrze przyjęło i rzeczywisty dla nas pożytek miało.” (Przegl. Lek. 1862, 5, 6).

Dr Starkel ubolewał nad tym, że rozproszeni wśród miast, miasteczek i wsi lekarze, borykając się z licznymi trudnościami zawodowymi i prawnymi, zdani są wyłącznie na własne siły. Już w 1863 roku występował na łamach Przeglądu Lekarskiego (1863, 7, 54 – 1863, 9, 70. – 1863, 10, 78) z projektem utworzenia stowarzyszenia lekarzy polskich w Galicji. Myśl rzucona przez Starkla doczekała się realizacji po kilku latach. W 1866 roku powstało Towarzystwo Lekarskie Krakowskie, a w 1867 roku Towarzystwo Lekarzy Galicyjskich z siedzibą we Lwowie, posiadające sekcje terenowe w różnych miastach (w Jaśle, Bochni, Nowym Sączu).

20 stycznia 1870 roku powstało Kółko Lekarskie w Tarnowie, które miało własny statut i pełną autonomię. Nie było sekcją żadnego z wyżej wymienionych towarzystw, ale od początku swojego istnienia nawiązało stosunki wzajemnej współpracy z Towarzystwem Lekarskim Krakowskim, z którym dr Starkel jako członek korespondent, związany był od wielu lat.

Oprócz działalności medycznej i charytatywnej dr Starkel podejmował cały szereg niezwykle cennych inicjatyw dla Tarnowa. Będąc członkiem Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego popularyzował najnowsze zdobycze agronomii, a w 1872 roku zorganizował w Tarnowie, z dużym rozmachem, Wystawę Przemysłowo Rolniczą, mającą na celu podniesienie kultury rolnej w Galicji. Był również współzałożycielem i wiceprezesem Tarnowskiego Stowarzyszenia Strzeleckiego, a swoje zamiłowania przyrodnicze wykorzystywał aktywnie w upiększaniu i rozwijaniu walorów estetycznych i zdrowotnych Ogrodu Strzeleckiego (dzisiejszego parku miejskiego).

Dr Józef Cyryl Starkel był człowiekiem czynu i całe swoje pracowite życie poświęcił bez reszty działalności lekarskiej i społecznej. Nigdy nie zabiegał o własne sprawy i żył bardzo skromnie, natomiast działał z pasją twórczą, jako lekarz i organizator publicznej ochrony zdrowia, jako naukowiec, prowadzący liczne prace badawcze, jako popularyzator wiedzy i publicysta, jako organizator opieki społecznej na rzecz ubogich, poszkodowanych i sierot, a także jako przyrodnik – na rzecz ochrony i upiększania środowiska naturalnego.

W uznaniu zasług, dr Starkel otrzymał godność honorowego obywatela miasta Tarnowa.
Zmarł 15 września 1875 roku w Tarnowie. Na tarnowskim Starym Cmentarzu znajduje się jego grobowiec, który po zniszczeniach został odbudowany w 2000 roku, staraniem Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie.

---

 

Sprawozdanie z uroczystości jubileuszowych 145-lecia Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie 1870-2015

Antoni SYDOR

Już po raz piąty (począwszy od 1995 roku, w odstępach pięcioletnich), Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Tarnowie zorganizował uroczystości jubileuszowe 145-lecia działalności, które odbyły się 17 i 18 kwietnia 2015 roku. Patronat nad uroczystościami objęli: Ks. Biskup Andrzej Jeż – Biskup tarnowski, Marek Sowa – Marszałek Województwa Małopolskiego, Prezydent Miasta Tarnowa Roman Ciepiela oraz Prof. dr hab. med. Jerzy Woy-Wojciechowski – Prezes Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. W pierwszym dniu jubileuszu, 17 kwietnia o godz. 17,00 na Starym Cmentarzu odbyła się uroczystość złożenia kwiatów na grobie dr. Józefa Cyryla Starkla, założyciela Towarzystwa, w której uczestniczyli członkowie Zarządu Oddziału PTL w Tarnowie, prof. Jerzy Woy-Wojciechowski oraz dr Adam Wiernikowski – sekretarz Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego, którzy złożyli hołd wybitnemu lekarzowi tarnowskiemu (Ryc. 1).

O godzinie 18-tej w tarnowskiej katedrze zebrała się liczna grupa lekarzy, którzy wzięli udział w uroczystej, jubileuszowej Mszy św. celebrowanej przez Ks. Biskupa Andrzeja Jeża, który wygłosił także homilię (Ryc. 2, Ryc. 3). Po zakończeniu Mszy prezes dr A. Sydor i dr Ewa Krupa wręczyli ks. Biskupowi kwiaty oraz piękny „Medal Tarnowskiego Towarzystwa Lekarskiego” i podziękowali za wspólną modlitwę (Ryc. 4). Podczas Mszy wystąpił Chór Katedralny „Puellae Orantes” pod dyr. Ks. Władysława Pachoty, który, z towarzyszeniem organów (Sławomir Barszcz) wykonał 4 utwory. Po zakończeniu Mszy św. Chór wraz z kwartetem smyczkowym „AIRIS” wykonał koncert, w którym zaprezentował 4 utwory w tym m.in. „Ave Maria” Pawła Sydora oraz „Alleluja” z oratorium „Mesjasz” G.F. Haendla. Występ chóru zachwycił słuchaczy (Ryc. 5).

W sobotę o godz. 8.30 w Teatrze im. L. Solskiego Tarnowie rozpoczęła się część oficjalna. Dr Sydor, który prowadził uroczystość (Ryc. 6), poprosił o odtworzenie z płyty Hymnu Lekarzy „Floreat Res Medica” w wykonaniu Wiesława Ochmana. Hymn skomponował prof. Jerzy Woy-Wojciechowski, Gość honorowy uroczystości jubileuszowych (Ryc. 7) a słowa napisała żona Profesora – Alicja Woy-Wojciechowska.

Następnie prowadzący powitał gości i uczestników. Wśród gości byli między innymi prezydent Miasta Tarnowa – Roman Ciepiela, starosta powiatu brzeskiego – Andrzej Potępa, przewodniczący Rady Miasta Tarnowa – dr Kazimierz Koprowski, przedstawiciel Naczelnej Rady Lekarskiej – dr Jodłowski, prezes Zarządu Głównego PTL – prof. Jerzy Woy-Wojciechowski, redaktor naczelny „Przeglądu Lekarskiego” – prof. Władysław Sułowicz prezes Okręgowej Izby Lekarskiej w Tarnowie – dr Tomasz Kozioł, dyrektorzy tarnowskich szpitali: Anna Czech i Marcin Kuta, prezes Zarządu Zespołu Przychodni Specjalistycznych w Tarnowie – dr Artur Asztabski, członkowie prezydium oddziałów PTL w Warszawie – dr Krystyna Podgórska, i w Krakowie – dr Adam Wiernikowski i dr Zawiliński, oraz przedstawiciele zarządów PTL z Olsztyna, Kół z Brzeska, Dębicy, Dąbrowy Tarnowskiej i innych.

Po powitaniu gości i uczestników, prowadzący uroczystość dr Antoni Sydor w prezentacji medialnej przedstawił historię działalności towarzystwa, podkreślając rolę kolejnych prezesów. Przedstawił również dokonania oddziału PTL od 1991 roku do końca 2014 roku, tj. w okresie, w którym kierował zarządem oddziału.

Podczas tej prezentacji na jednym z przeźroczy wymienieni zostali lekarze, którzy od ostatniego jubileuszu w 2010 r. odeszli na „wieczny dyżur” – uczczono ich pamięć minutą ciszy. Po tej prezentacji nastąpiło wręczenie odznaczeń. Prezes prof. Jerzy Woy-Wojciechowski w imieniu Zarządu Głównego nadał dr. Mieczysławowi Nowakowskiemu, byłemu prezesowi tarnowskiego towarzystwa, zasłużonemu ordynatorowi Oddziału Laryngologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Tarnowie tytuł „Medicus Nobilis” i wręczył dyplom oraz Srebrny Pierścień (Ryc. 8). Był to najbardziej doniosły moment tej części uroczystości. Odznaczenia „Bene Meritus” otrzymali dr Halina Prokesz i Wiesław Olechowski a odznaczenia „Zasłużonemu – Polskie Towarzystwo Lekarskie” – dr Bogdan Józefowicz i Krzysztof Rembiasz (Ryc. 9). Prezes prof. Jerzy Woy-Wojciechowski wyróżnił w sposób szczególny Panią Marię Witkowską – dyrektora firmy „Termalika BRUK-BET” z Niecieczy, której nadał tytuł „Przyjaciela Polskiego Towarzystwa Lekarskiego po wsze czasy” za wieloletnie wspieranie działalności Oddziału PTL w Tarnowie. Następnie dr Sydor wręczył „Medale dr. Józefa Starkla” Prezydentowi Tarnowa Romanowi Ciepieli i Prezesowi Zarządu Głównego PTL prof. Jerzemu Woy-Wojciechowskiemu, dziękując im w ten sposób za objęcie patronatem honorowym obchodów jubileuszowych. Kolejno występowali także obecni na uroczystości goście, którzy składali gratulacje i życzenia. Prezydent Roman Ciepiela wręczył ponadto prof. Jerzemu Woy-Wojciechowskiemu pamiątkowy obraz i podziękował za wieloletnią współpracę z Tarnowem (Ryc. 10). Dr Krystyna Podgórska członek Zarządu Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego w imieniu prezesa prof. Jerzego Jurkiewicza wręczyła dr. Antoniemu Sydorowi „Medal Ludziom i Ojczyźnie” za sumienne i godne wykonywanie lekarskiego powołania, najwyższy szacunek dla zdrowia i życia ludzkiego, za dbanie o godność i podtrzymywanie szlachetnych tradycji zawodu lekarskiego oraz w uznaniu wielkości zasług w służbie chorym i potrzebującym”. Natomiast w imieniu Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego jego sekretarz dr Adam Wiernikowski wręczył dr. Sydorowi Dyplom i Medal Pamiątkowy „Medicus Laureatus” w uznaniu wieloletniej pracy organizacyjnej, zawodowej i społecznej oraz za współpracę z Towarzystwem Lekarskim Krakowskim. Po zakończeniu tych laudacji wykład nt. „Roślina, która zatruła świat” wygłosił prof. Jerzy Woy-Wojciechowski (Ryc. 11). W bardzo interesującym, wielowątkowym i wspaniale ilustrowanym wykładzie przedstawił historię związaną z paleniem tytoniu.

Następnie odbyła się konferencja naukowo-szkoleniowa na temat „Wybrane problemy współczesnej medycyny”. Kierownikiem naukowym konferencji był prof. dr hab. med. Leszek Kołodziejski, dyrektor Tarnowskiego Ośrodka Onkologii Szpitala Wojewódzkiego im. Św. Łukasza w Tarnowie. Podczas dwóch sesji wygłoszonych zostało 8 referatów. Obradom przewodniczyli lekarze – członkowie Zarządu PTL w Tarnowie: Stanisław Bem z Tarnowa, Lesław Ciepiela – prezes Koła w Dębicy, Andrzej Radziszewski – prezes Koła w Dąbrowie Tarnowskiej oraz Krzysztof Remiasz – prezes Koła w Brzesku (Ryc. 12). Tematyka wygłoszonych referatów była bardzo urozmaicona i obejmowała różne dziedziny wiedzy medycznej. Dotyczyła ona kardiologii, nefrologii i transplantologii, endokrynologii, onkologii, ortopedii, neurochirurgii, diabetologii oraz laryngologii. Prof. Danuta Czarnecka, kierownik I Kliniki Kardiologii CM UJ w Krakowie omówiła optymalne zasady leczenia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i chorobą wieńcową (Ryc. 13). Prof. Władysław Sułowicz, kierownik Kliniki Nefrologii CM UJ w Krakowie przedstawił aktualne problemy przeszczepiania nerek w województwie małopolskim (Ryc. 14). Prof. Jerzy Starzyk, kierownik Kliniki Endokrynologii Dzieci i Młodzieży Polsko-Amerykańskiego Instytutu Pediatrii CM UJ w Krakowie omówił aspekty terapii subklinicznej niedoczynności tarczycy u dzieci i młodzieży (Ryc. 15). Kolejny wykład wygłosił prof. Leszek Kołodziejski, który, wobec narastającej zachorowalności na nowotwory złośliwe, zaproponował położenie większego nacisku na edukację i to już w wieku szkolnym (Ryc. 16). Program, który opracował został zaakceptowany przez Unię Europejską. Drugą sesję konferencji rozpoczął wykład prof. Ireneusza Koteli, kierownika Kliniki Ortopedii Centralnego Szpitala MSW w Warszawie (poprzednio był ordynatorem Oddziału Ortopedii Szpitala Woj. Św. Łukasza w Tarnowie), który przedstawił „blaski i cienie współczesnej ortopedii” związane przede wszystkim z coraz starszą populacją pacjentów, którzy wymagają operacji ortopedycznych i są narażeni na częste powikłania (Ryc. 17). Niemal futurystyczny wykład wygłosił prof. Andrzej Maciejczak, kierownik Oddziału Neurochirurgii Szpitala im. Św. Łukasza w Tarnowie, który omówił nowoczesne technologie informatyczne w służbie chirurgii oparte na nawigowaniu w operacjach mózgu i kręgosłupa (Ryc. 18). Wykład był ilustrowany licznymi zdjęciami z operacji przeprowadzonych tą metodą w Szpitalu św. Łukasza. Nowości w leczeniu cukrzycy przedstawił prof. Maciej Małecki z Krakowa (Ryc. 19). Nowe leki przeciwcukrzycowe znacznie zwiększają szanse na skuteczniejszą terapię cukrzycy oraz zapobieganie jej powikłaniom. Prof. Wiesław Dobroś, kierownik Oddziału Laryngologii Szpitala Św. Łukasza przedstawił referat „Nos jako potencjalne źródło zakażenia” (Ryc. 20).

Konferencja stała na bardzo wysokim poziomie merytorycznym i trochę tylko szkoda, że uczestniczyło w niej znacznie mniej, niż podczas poprzednich konferencji jubileuszowych, bo tylko 130 osób (Ryc. 21). Uczestnicy otrzymali piękne certyfikaty, na których ich nazwiska wypisane były pięknym kaligraficznym pismem przez panią Ewę Landowską z Krakowa, kaligrafkę z zamiłowania a muzyka z zawodu. Ostatnio stała się ona sławna, ponieważ przepisała ręcznie Konstytucję Polski, na którą przysięgę składał nowy prezydent Andrzej Duda. Posiadanie więc takiego certyfikatu może być również miłą pamiątką.